آنچه در این مقاله خواهید خواند
اسراف چیست؟
اسراف یعنی زیاده‌روی کردن در خوردن، نوشیدن، پوشیدن، گفتار، عبادت، سیر و سیاحت، انفاق و هر آنچه زیاده‌روی در آنها به دنیا و آخرت انسان‌ها آسیب رسانده باشد و آدمی نیز در بجا آوردن آنها زیاده‌روی کند اسراف گفته می‌شود. راغب اصفهانی در مفردات می‌نویسد: اسراف به معنی تجاوز از حد و معیار در هر کاری است که از انسان سربزند.
اگر انسان در هر مکان و زمان، به هر عنوانی در خرج کردن از اندازه خود زیاده‌روی کند یعنی بیشتر از نیاز خودمصرف نماید یا بیشتر از مقدار کاری که قرار بود انجام گیرد انجام دهد! اسراف کرده است، در این میان هم خود دچار زیاده‌روی در خرج کردن شده است و هم دیگران را به ولخرجی تبلیغ می‌نماید.
به لحاظ آثار سوء اسراف در زندگی انسان‌ها، زیاده‌روی و ولخرجی در دین اسلام به‌عنوان یک اعمال زشت و از اخلاق بد انسان‌ها شمرده‌شده است، آیت‌الله عبدالحسین دستغیب در کتاب گناهان کبیره اسراف را در شمار گناهان کبیره شمرده است.
آیات قرآن در رابطه با زیاده روی
آیه اول در مورد اشخاصی است که کورکورانه از هر دعوت‌کننده‌ای برای هر کاری پیروی می‌کنند و بدون اینکه بسنجند و ببینند فرمان او برای دین و دنیای وی چه پیامدهایی خواهد داشت از وی پیروی می‌نمایند، برای همین هم به انسان‌ها توصیه می‌کند که در اطاعت و حرف‌شنوی نیز میانه‌رو باشند و هر دعوتی را بدون برسی قبول نکنند، و دیگر اینکه از اسراف‌کنندگان و ولخرجی در خانواده و جامعه پیروی ننمایند تا در زندگی خود دچار هزینه‌های اضافی نشوند. در این آیه می‌فرماید: وَلَا تُطِیعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفِینَ (۱) و از فرمان اسراف گران اطاعت نکنید.
آیه دوم در مورد زینت، لباس، خوراک، نوشیدنی‌ها و دیگر نیازهای نمازگزاران و عبادت‌کنندگان و کل مؤمنین است، خداوند در این آیه به بندگان خود دستور می‌دهد در حضور خالق خود به هنگام خوردن، آشامیدن، زینت کردن، در موقع سخن گفتن و حتی در مقام عبادت با خداوند متعال زیاده‌روی نکنند. در این آیه می‌فرماید: یَا بَنِی آدَمَ خُذُوا زِینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَکُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ؛ (۲) ای فرزندان آدم، زیورهای خود را در مقام هر عبادت به خود برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید، که خدا مسرفان ( اسراف‌کنندگان ) را دوست نمی‌دارد.
همچنین قرآن کریم در آیه‌ای استفاده کردن از درآمد باغات، کشتزارها، بخشش و انفاق از آنها را نیز به‌اندازه و در حد توان انفاق کننده و نیاز فقیر توصیه می‌کند و از ریخت‌وپاش اضافه منع می‌کند، در این آیه می‌فرماید: وَهُوَ الَّذِی أَنْشَأَ جَنَّاتٍ مَعْرُوشَاتٍ وَغَیْرَ مَعْرُوشَاتٍ وَالنَّخْلَ وَالزَّرْعَ مُخْتَلِفًا أُکُلُهُ وَالزَّیْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُتَشَابِهًا وَغَیْرَ مُتَشَابِهٍ کُلُوا مِنْ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَآتُوا حَقَّهُ یَوْمَ حَصَادِهِ وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ؛ (۳) و او آن خدایی است که برای شما بستانها از درختان داربستی و درختان آزاد و درختان خرما و زراعت‌ها که میوه و دانه‌های گوناگون آرند و زیتون و انار و میوه‌های مشابه و نامشابه آفرید. شما هم از آن میوه‌ها هرگاه برسد تناول کنید و حق آن را (زکات فقیران را) در روز درو و جمع‌آوری آن بدهید و اسراف نکنید، که خدا مسرفان را دوست نمی‌دارد.
نظر ائمه در رابطه با اسراف چیست؟
اگر به انصاف سخن‌گوییم ائمه اطهار علیهم‌السلام در نظرات و سخنان خود به کوچک‌ترین از مواردی که در طول زندگانی انسان‌ها هست و روی می‌دهد نظرات روشنگرانه و راه گشایی را ارائه داده‌اند، بعد از قرآن کریم و رسول مکرم اسلام، بهترین مراجعه و با اعتبارترین راه‌حل برای برطرف کردن مشکلات بشریت بشمار می‌روند، به این دو حدیث در مورد اسراف و نکته‌بینی آنها توجه فرمایید.
اسحاق بن عمار گوید: از امام صادق علیه السّلام پرسیدم کمترین حدّ اسراف چیست؟ فرمود: لباس بهتر خود را هنگام کار بپوشی (یعنی لباسی که با آن آبروی خود را برگزار می‌کنی هنگام فعّالیّت‌های روزانه بتن نمائی) و آب باقی‌مانده در ظرف را بیهوده بریزی، و هستۀ خرما را به این‌طرف و آن‌طرف پرتاب نمائی.(۴)
عیاشی می‌گوید: از حضرت رضا(علیه السّلام) رخصت خواستم راجع به‌اندازۀ نفقه بر عیال، فرمود بین دو مکروه، عرض کردم قربانت به خدا دو مکروه را نمی‌دانم فرمود: بلی خدا به تو رحمت کند آیا نمی‌دانی که خدای عزوجل بد دارد اسراف و امساک را فرمود آن‌چنان کسانی که چون انفاق کنند اسراف نورزند و امساک نکنند و میان این دو در حد اعتدال می‌باشند.(۵)
در حدیث اول می‌فرمایند: لباسی که لازم است در زمان حضور در جمع مردم بپوشی در موقع کار استفاده نکن تا کثیف و یا آلوده باشند، چون پوشیدن لباس آلوده در زمان حضور در بین مردم خوبی‌ات ندارد، و لباسی را هم که قرار هست در موقع کار بپوشی نباید در موقع هم‌نشینی با مردم از آنها استفاده شود، برای اینکه آنها لباس کار هستند و اکثراً برای پوشش در میان مردم نامناسب می‌باشند. و حدیث دوم: یعنی اینکه آنچه لازم است بر زیردستانتان و آن‌هایی که نفقه آنها بر شما لازم است انجام شود، به نیکویی انجام دهید، بیشتر و یا کمتر از آن انجام ندهید، کمترش موجب از بین رفتن حق آنها، بیشترش موجب به وجود آمدن اسراف و سبب فساد می‌شود.
اسحق بن عمار گوید: به امام کاظم (ع) عرضه داشتم که اگر انسان ده دست جامه داشته باشد اسراف است؟ فرمود: نه، بلکه براى حفظ جامهها بهتر است، اسراف آنست که لباس بیرون را وقت کار بپوشى.(۶) در مکارم اخلاق از حضرت امام رضا علیه السلام است که حضرت فرمود: اسراف در چیزی است که به مال ضرر برساند.
- منابع
۱- سوره شعرا آیه ۱۵۱
۲-سوره اعراف آیه ۳۱
۳- سوره انعام آیه ۱۴۱
۴- من لا یحضره الفقیه / ترجمه بلاغی و غفاری ; ج ۴ ص ۲۲۵
۵- الخصال / ترجمه کمره ای ; ج ۱ ص ۹۳
۶- مکارم الأخلاق / ترجمه میرباقرى ؛ ج۱ ؛ ص۱۸۶
- همچنین بخوانید »